Psie serce Michaiła Bułhakowa

Michaił Bułhakow i jego piesek.
Foto. 1937. Źródło: https://flic.kr/p/5TMSyw

Psie serce (ros. Собачье сердце) to tytuł opowiadanie Michaiła Bułhakowa, opublikowanego po raz pierwszy w ZSRR w roku 1987. Początkowo utwór miał znaleźć się w tomie Diaboliada , wydanym w 1925 roku, jednak włączeniu opowiadania do zbioru sprzeciwił się przewodniczący moskiewskiej rady miejskiej, Lew Kamieniew.  Bohaterem opowiadania jest profesor Preobrażeński, który przeszczepia psu Szarikowi ludzką przysadkę mózgową. Zwierzę zmienia się w człowieka, ale tym samym zyskuje najgorsze ludzkie przywary. Utwór w sposób zawoalowany podejmuje krytykę rewolucji proletariackiej. Opowiadanie zostało zekranizowane przez reżysera włoskiego Alberta Lattuadę w 1976 roku pt. Cuore di cane oraz w 1988 roku przez Władimira Bortko. 

Satyryczna, pełna gorzkiego humoru powieść Michała Bułhakowa. Autor opisuje w niej niezwykły eksperyment znanego moskiewskiego uczonego, który wszczepił psu ludzką przysadkę mózgową. Niespodziewanie okazało się, że ku swej hańbie i rozpaczy przemienił sympatyczne zwierzę w aroganckiego prostaka, złodzieja, alkoholika, łotra bez skrupułów, czyli osobnika równie odrażającego, jak dawca przysadki. Ta nieudana metamorfoza ilustruje pogląd pisarza, że nie wolno ingerować bezkarnie w prawa natury, gdyż może się to obrócić przeciwko eksperymentatorom. Ewolucja, a nie rewolucja (w najszerszym rozumieniu tego słowa), jest jedyną drogą do uszlachetnienia gatunku ludzkiego. (ze strony Prószyński i S-ka)

Opowiadanie o psie, który stał się człowiekiem. Utwór uniwersalny i przerażający w swojej wymowie - ufne zwierzę, które nikomu niczym nie zawiniło, doktor wykorzystuje do własnych interesów. Dokonuje eksperymentu: przeszczepia zwierzęciu jądra i przysadkę od martwego człowieka. Przesycona absurdalnym humorem, gorzka historia o stworzeniu „całkiem nowego człowieka”, która stała się literackim obrazem absurdów Rosji pod władaniem Stalina.

Ta krótka książka opisuje eksperyment naukowy i jego skutki. Skutkiem jest uczłowieczenie psa, które doprowadza do irytacji profesora Preobrażeńskiego. Pierwsza część książki jest przyjemna, nawet zabawna. Z kolei druga to bardzo przygnębiający obraz.

Tym razem nie miałem już do czynienia z wydanym samodzielnie opowiadaniem, a faktyczną minipowieścią (biorąc za wyznacznik objętość, oczywiście). Rzecz kręci się wokół moskiewskiego naukowca – i lekarza zarazem – prowadzącego liczne eksperymenty na ludziach i zwierzętach, z poszanowaniem zasad sztuki. Jako że odniósł w swym życiu liczne sukcesy, z których mogli skorzystać również możni Rosjanie, jego status pozwalał na przeprowadzenie nawet najbardziej szalonych doświadczeń. Jednym z takich było przeszczepienie Szarikowi – ulicznemu kundlowi – ludzkiej przysadki mózgowej i narządów rozrodczych.

„Psie serce” jest nie tylko satyrą, ale i opowieścią z morałem, zaś główni bohaterowie są zdecydowanie dalecy od bycia bezrefleksyjnymi. To historia o tym, że naturę najlepiej zostawić w spokoju, a nawet najbardziej – zdawałoby się – przełomowe odkrycie może być całkowicie bezwartościowe ze względu na to, jakie skutki za sobą pociąga. W ramach poznawania klasyki literatury, zdecydowanie warto po tę pozycję sięgnąć.